Denemeler, 444 yıl önce
hayatımıza girdi
"Dost ve dostluk dediğimiz, çokluk ruhlarımızın beraber olmasını sağlayan bir rastlantı ya da zorunlulukla edindiğimiz ilintiler, yakınlıklardır. Benim anlattığım dostlukta ruhlar o kadar derinden uyuşmuş, karışmış kaynaşmıştır ki onları birleştiren dikişi silip süpürmüş ve artık bulamaz olmuşlardır. Onu niçin sevdiğimi bana söyletmek isterlerse bunu ancak şöyle anlatabilirim sanıyorum: Çünkü o, o idi; ben de bendim." Michel de Montaigne
Hiç kuşkusuz, çoğumuzun başucu kitaplarından birisidir “Denemeler”… Bazılarımızın ise elinden bir türlü bırakamadığı… Benim de tekrar tekrar okumaktan keyif aldığım bir kitap olan “Denemeler” bundan 444 yıl önce okura seslendi. Yakından ele alalım hem “Denemeleri” hem de onu kaleme alarak, tarihe adını yazdıran Michel de Montaigne’yi…
Kimdir bu Montaigne? Michel de Montaigne; varlıklı ve soylu bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. 28 Şubat 1533’te Bordeaux’ta babasının sahip olduğu Montaigne şatosunda doğan Michel de Montaigne, eğitimci Horstanus tarafından Latince öğrenir. 6 yaşındayken Fransa’nın en iyi kolejlerinden birisi olan Guyenne kolejinde eğitim görür. Montaigne, eğitim süresince Yunan ve Latin edebiyatını ve dili öğrenir. 1554 yılında babasının Bordeaux’ta belediye başkanı olmasının ardından Montaigne’nin de Paris yolcukları başlar. Montaigne, 1557 yılında Bordeaux Parlemontosu’na üye olarak girer. “Yaşamlar” isimli eseri Fransızca’ya çevirmesiyle yazı dünyasına girmeye başlar. 1571 yılında kütüphanesine çekilerek kitaplarla yoğunlaşan Michel de Montaigne, “Denemeler”i 1572 yılında yazmaya başlar.
1580 yılında 2 cilt olarak basılan “Denemeler”, Paris kralının da beğenisi kazanır. Klasik kuşkuculuğu gündeme getiren Montaigne’nin “Denemeler”i hakkında Fransız yazar ve eleştirmen Ferdinand Brunetière’nın, “Montaigne’i sevmek kişinin kendini sevmesi, kendini her şeye tercih edebilmesi demektir. Onu sevmek sadece hakikati değil, dürüstlüğün ve ödev duygusunun kişinin kendinden yana olmasıdır.” ifadeleri hep aklıma gelir.
Michel de Montaigne’den ve onun adıyla bütünleşen “Denemeler”i inceleyelim. Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’in de Klasikler Dizisinde kendisini gösteren “Denemeler”, 107 denemeden oluşur.
“Denemeler” den bahsederken; mutluluk, mutsuzluk ve içsel varlığı da kaleme alan bölümü de atlamayalım. Sadece modern çağın değil, insanoğlunun çağlardan beri sorduğu ve cevap aradığı “mutluluk” kavramı inceleyen Michel de Montaigne; “Zenginlik bizlere kötülük de iyilik de getirmez. Sadece bize her ikisi için malzeme sunar. Ondan daha kuvvetli olan ruhumuz malzemeyi dilediği şekilde kullanır. Mutlu veya mutsuz oluşun sorumluluğu insanın kendisindendir. Dışsal varlığımız özünü, tadını ve rengini içsel varlığımızdan sağlar. Bu üstümüzdeki giysilerin bizi kendi sıcaklıkları ile değil, kendi sıcaklığımızla ısıtmalarına benzer. Yaptıkları onu muhafaza edip beslemektir sadece. Onları soğuk bir bedene giydirseniz, bu defa soğuğu korur ve beslerler. Tıpkı kar ve buz gibi. Hiçbir şey tek başına ne o kadar üzücü ne de o kadar zordur. Ona bu niteliği bahşeden bizim kendi zayıflığımız ve uyuşukluğumuzdur.
Büyük ve yüksek şeyleri görebilmek için onların ölçüsünde ruha sahip olabilmek gerekir; aksi halde kendi çamurumuza rastlarız onlarda. Doğru bir kürek, suya daldırılğında düz değil eğri görünür. Mühim olan bir şeyin sadece görülmesinde değildir, nasıl görüldüğü de önemlidir” diyerek anlatır.
“İnsanlar zırdeli, daha bir tırtılı nasıl yaratacaklarını bilmezken binlerce tanrı yaratmışlar” sözünden yola çıkarak klasikler arasına giren ve deneme türünü ortaya çıkaran Montaigne, tüm dünyayı etkisi altına alır.
