Çay, Türkiye'nin kültürel ve günlük yaşamında önemli bir yer tutuyor. Dünya genelinde çay tüketiminin lideri olan Türkiye, çay üretiminde de 4. sırada yer alıyor. Ancak, çayın korunması ve gelecekteki iklim değişikliklerine karşı dayanıklılığının artırılması için bilimsel çalışmalar hız kesmeden devam ediyor. Bu bağlamda Türkiye'de önemli bir proje tamamlandı: Çay Gen Havuzu.
2 çay gen havuzu kuruldu
2018-2023 yılları arasında, Rize Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi ile ÇAYKUR iş birliğinde yürütülen "Çay Bitkisi Gen Havuzu Oluşturulması ve Ticari Çay Çeşit Adaylarının Belirlenmesi" projesi büyük bir başarıya imza attı. TÜBİTAK’ın desteklediği proje kapsamında Artvin, Rize, Trabzon ve Giresun bölgelerinde çay üretim alanları taranarak 2 bin 34 farklı çay genotipi elde edildi. Bu genotipler, üniversitenin Ziraat ve Doğa Bilimleri Fakültesi ile Atatürk Çay ve Bahçe Kültürleri Enstitüsü bünyesinde kurulan iki ayrı "Çay Gen Havuzu"nda korunmaya alındı.
Türkiye çay genetik sıralamasında yükseldi
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Çay ve Çay Ürünleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Keziban Yazıcı, Türkiye'nin dünya çay gen kaynakları sıralamasında 5. sıraya yükseldiğini belirtti. Yazıcı, "Bu genotipler Ulusal Çay Gen Havuzu ve ÇAYKUR Atatürk Çay ve Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Çay Gen Havuzu'nda korunmaktadır. Türkiye'nin bu çalışmaları, çay bitkilerinin genetik çeşitliliğini ve dayanıklılığını artırarak, iklim değişikliklerinin olumsuz etkilerine karşı direncini güçlendirmeyi hedefliyor" dedi.
Uluslararası çalışmalar ve Türkiye'nin rolü
Dünya genelinde çay genetik kaynakları üzerine yapılan çalışmalar uzun bir geçmişe sahip. Çin, Hindistan, Kenya, Sri Lanka, Vietnam ve Japonya gibi ülkeler, 1960'lardan itibaren çay gen kaynakları üzerinde önemli çalışmalar yürütmüş ve ülke gen havuzlarını oluşturmuştur. Türkiye'nin bu alandaki çalışmaları, uluslararası rekabette elini güçlendirecek ve çay üretimindeki gelecekteki sıkıntılara karşı hazırlıklı olmasını sağlayacaktır.
Çay üretiminin geleceği
Çay bitkisi, 1949'a kadar tohumdan yetiştiriliyordu. Hindistan'ın Tacklai Çay Araştırma Enstitüsü'nde çay bitkisi klonlama yönteminin geliştirilmesiyle çay üretimi daha basit ve maliyet açısından daha uygun hale geldi. Türkiye’de de bu gen havuzları sayesinde çay bahçeleri daha kolay yenilenebilecek.
Dünya genelindeki çaylar, morfolojik olarak Çin Çayı, Assam Çayı ve Kamboçya Çayı olarak üç gruba ayrılıyor. Türkiye’nin çayları, eski Sovyetler Birliği’nden getirilen Çin Çayı ve Assam Çayı melezlerinden oluşuyor. Bu çeşitlilik, Türkiye'deki her tür çay genotipinin bulunmasına olanak tanıyor. Elde edilen veriler, üniversite, ÇAYKUR ve TÜBİTAK tarafından yürütülen "Çay Bahçelerinin Yenilenmesinde Kullanılacak Çay Çeşit ve Çeşit Adaylarının Kuraklığa Dayanıklılıklarının Belirlenmesi" projesinde değerlendirilecek. Bu projede Japonya Shizuoka Üniversitesi ve Çay Araştırma Merkezi ile iş birliği de yapılmaktadır.
