Türkiye Cumhuriyeti’nin eski başbakanı ve cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Amerikan mandasına yönelik tutumu uzun süredir tartışılan bir konu.
smet İnönü’nün Amerikan mandasına yönelik tutumu, tarihçiler arasında hâlâ tartışma konusu. 1919 ve 1945 dönemlerindeki siyasi gelişmelere dayanan bu tartışma, İnönü’nün Amerikan kontrolünü Türkiye’nin geleceği açısından bir çözüm olarak görüp görmediği üzerine odaklanıyor. Bazı tarihçiler, İnönü’nün Türkiye’nin bütünlüğünü korumak için bu seçeneği değerlendirdiğini belirtiyor.
Amerikan mandacılığı Türkiye’de nasıl görülüyordu?
Amerikan mandası fikri, özellikle Milli Mücadele döneminde bazı kesimlerce tartışılmıştı. Halide Edip Adıvar ve Ahmet Emin Yalman gibi isimlerin ABD mandasını savunmaları, o dönemde yoğun eleştirilere maruz kalmıştı. Ancak tarihçilere göre, o dönemde yalnızca bu isimler değil, aynı zamanda Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ve Cumhuriyet gazetesi gibi önemli yapılar da Amerikan mandasına sıcak bakıyordu. Yunus Nadi gibi Cumhuriyet gazetesi yazarlarının bu fikri destekledikleri ve CHP içerisinde de benzer görüşlerin bulunduğu belirtiliyor.
İsmet İnönü’nün mektubu: Amerikan mandasını neden destekledi?
Tarihçilerin incelediği önemli belgelerden biri, Kazım Karabekir’in "İstiklal Harbimiz" adlı kitabında yer alan İsmet İnönü’nün mektubudur. Bu mektupta, İnönü, İngiltere’nin Türkiye üzerindeki taleplerini genişletmesindense, ülkenin Amerikan kontrolüne geçmesini daha olumlu bir çözüm olarak görüyordu. Tarihçilere göre, İnönü’nün bu yaklaşımı, ülkenin bütünlüğünü koruma kaygısından kaynaklanıyordu ve Amerikan kontrolünü bir tür geçici çözüm olarak değerlendiriyordu. Ancak bu mektubun, kitabın sonraki baskılarından çıkarılmış olması, belgelerin daha dikkatli incelenmesi gerektiğini ortaya koyuyor.
1945 ve sonrası: Türkiye’nin ABD ile ilişkileri
Tarihçilere göre, 1945 yılı itibariyle Türkiye’nin İngiliz etkisinden çıkıp ABD etkisine girmesi, İnönü'nün liderliği altında gerçekleşti. Bu dönemde ABD ile kurulan yakın ilişkiler, Marshall yardımlarıyla devam etti ve Türkiye'nin ekonomik ve askeri politikalarının yeniden şekillendiği bir süreç başladı. İnönü’nün bu süreci desteklediği ve Türkiye’yi ABD ile daha derin ilişkiler kurmaya yönlendirdiği belirtiliyor.
Kazım Karabekir'in kitabından çıkarılan mektup
Tarihçilerin dikkat çektiği bir diğer önemli konu ise, Kazım Karabekir’in kitabında yer alan ve İsmet İnönü’nün Amerikan mandasını desteklediğini belirten mektubun, kitabın sonraki baskılarında çıkarılması. Bu mektubun çıkarılmasının, İnönü’nün tarihî imajını koruma amacı taşıdığı iddia ediliyor. Ancak bu tür belgelerin tarihin gerçeklerine ışık tutma açısından önemli olduğu vurgulanıyor.
İnönü ve Amerikan mandası tartışmaları
Tarihçilere göre, İsmet İnönü'nün Amerikan mandası fikrine yaklaşımı, Türkiye’nin o dönemdeki siyasi ve askeri şartları göz önüne alındığında pragmatik bir tutum olarak değerlendirilebilir. Ancak bu konu, Türk tarihinin en tartışmalı meselelerinden biri olmaya devam ediyor. İnönü'nün ABD ile ilişkileri geliştirmesi ve 27 Mayıs askeri darbesi gibi olaylarla bağlantısı da bu bağlamda ele alınması gereken önemli unsurlar arasında yer alıyor.
