Kıbrıs’ta barışın şifresi: Ayşe tatile çıksın!

Tarihte Bugün: 14 Ağustos 1974 - Kıbrıs Barış Harekatı: Barışın teminatı!

Kıbrıs Barış Harekatı, Türkiye'nin 20 Temmuz 1974'te başlattığı ve adada yaşayan Kıbrıs Türklerinin güvenliğini sağlamak amacıyla gerçekleştirdiği askeri operasyonlardır. Harekat, Kıbrıs'ta uzun yıllardır devam eden Türk-Rum çatışması ve Enosis (Kıbrıs'ın Yunanistan'a bağlanması) hedeflerinin yarattığı kriz ortamında başlamıştır.

İkinci aşama, 14 Ağustos 1974'te başlamış ve “Ayşe tatile çıksın” parolasıyla anılmıştır. Bu operasyonlar, Kıbrıs'ın siyasi ve askeri dengelerini değiştirmiş ve adada Türkler için güvenli bir yaşam alanı oluşturmuştur.

“Ayşe Tatile Çıksın” parolasının anlamı ve kökeni

“Ayşe tatile çıksın” parolası, dönemin Dışişleri Bakanı Turan Güneş’in, Başbakan Bülent Ecevit’e krizin derinleşmesi durumunda kullanılacak bir kod olarak önerdiği bir ifadedir. Ayşe ismi, Turan Güneş’in kızı Ayşe Güneş Ayata’dan gelmektedir.

Bu parola, harekatın kritik anlarında iletişim sağlamak ve durumu anlamak amacıyla kullanılmıştır. Parola, askeri harekatın ikinci aşamasının başlamasıyla ilişkilidir ve harekatın ilerleyişini belirlemek için bir işaret olarak kullanılmıştır.

Kıbrıs Barış Harekatı’nın arka planı

1959-1974 Dönemi

1959'da imzalanan Zürih ve Londra Anlaşmaları, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin kuruluşunu belirlemiş ve Türkiye, İngiltere, Yunanistan gibi garantör ülkeleri içermiştir. Kıbrıs Cumhuriyeti, Kıbrıs'taki Türk ve Rum toplumlarının eşit haklara sahip olduğu bir düzen öngörmüştür. Ancak, 1960’larda Kıbrıs Rumlarının Türklerle olan anlaşmazlıkları ve Enosis hedefleri nedeniyle adada şiddet ve zulüm başlamıştır.

1963-1974 yılları arasında Rumların uyguladığı baskılar, zulümler ve ambargolar, Kıbrıs Türk toplumunu ciddi şekilde etkiledi. Bu dönemde meydana gelen katliamlar, göçler ve insan hakları ihlalleri, uluslararası toplumu endişelendirmiştir.

15 Temmuz 1974 Darbesi

15 Temmuz 1974 tarihinde Yunanistan’daki askeri cunta destekli EOKA-B tarafından gerçekleştirilen darbe, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı Makarios’un devrilmesine ve Yunanistan’a bağlı bir yönetimin kurulmasına yol açtı. Bu darbe, Türkiye’nin müdahale etme kararını hızlandırdı ve Kıbrıs’ta artan insan hakları ihlalleri, askeri harekatın gerekliliğini ortaya koydu.

Harekatın aşamaları

1. Harekat (20 Temmuz 1974): Türkiye, garantörlük hakkını kullanarak Kıbrıs'a askeri müdahalede bulundu. Bu harekatın amacı, adada Kıbrıs Türklerinin güvenliğini sağlamak ve Enosis hareketinin önüne geçmekti.

2. Harekat (14 Ağustos 1974): “Ayşe tatile çıksın” parolasıyla başlatılan ikinci aşama, daha geniş bir operasyonel alana yayıldı ve adada Türklerin kontrolünü güçlendirdi. Bu aşama, Rum askerlerinin geri çekilmesine ve adada barışın yeniden tesis edilmesine yönelik bir adım olarak görülmüştür.

Cenevre Konferansları ve Sonuçları

1. Cenevre Konferansı (25 Temmuz 1974): İngiltere, Yunanistan ve Türkiye arasında yapılan bu konferans, adada barış ve anayasal düzenin yeniden sağlanmasını hedefledi. Ancak, bu görüşmeler tatmin edici bir sonuç vermedi.

2. 2. Cenevre Konferansı (8 Ağustos 1974): İkinci aşama harekâtı sırasında gerçekleştirilen bu konferans, Yunanistan’ın anayasal düzenin tesis edilmesine yönelik önerilerini reddetmesi üzerine askeri harekâtın devamını sağladı. Sonuç olarak, 16 Ağustos 1974’te ateşkes ilan edildi.

Katliamlar ve insan hakları ihlalleri

Harekât sürecinde ve sonrasında, özellikle Muratağa, Sandallar ve Atlılar köylerinde meydana gelen katliamlar, büyük bir trajedi yaşattı. Bu köylerde Kıbrıs Türkleri acımasızca katledildi ve toplu mezarlar bulundu. Uluslararası gözlemciler, Kıbrıs’ta yaşanan bu vahşeti dünya kamuoyuna duyurdu.

Harekatın sonuçları ve sonraki gelişmeler

Harekatın sonucunda Kıbrıs Türklerinin güvenliği sağlandı ve adada barış hâkim oldu. Kıbrıs Türkleri, 1 Ekim 1974’te Otonom Kıbrıs Türk Yönetimi'ni kurarak kendi yönetimlerini oluşturdu. Devamında, 13 Şubat 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti (KTFD) ilan edildi ve 15 Kasım 1983’te Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) kuruldu.

KKTC’nin ilanı, Kıbrıs Türk halkının kendi kaderini tayin etme hakkını dünyaya duyurdu ve Kıbrıs’taki siyasi yapının şekillenmesine zemin hazırladı.

Bu dönemde Kıbrıs Türklerinin devlet olma iradesiyle birlikte, siyasi ve sosyal yapılar güçlendirildi ve 40'tan fazla hükümet kuruldu.

Kıbrıs Barış Harekatı, hem askeri hem de diplomatik açıdan önemli bir dönüm noktasıdır. Türkiye'nin harekâtı, Kıbrıs'taki Türk toplumu için güvenlik sağlarken adada kalıcı bir barış ortamının oluşturulmasına katkıda bulunmuştur. Ancak, harekât sırasında yaşanan insan hakları ihlalleri ve katliamlar, uluslararası toplumu derinden etkilemiştir. Kıbrıs’ın bugünkü siyasi yapısı, bu harekâtın ve sonrası gelişmelerin bir sonucudur ve adada kalıcı çözüm arayışları devam etmektedir.