Zihinsel sağlık sorunları, modern dünyada giderek artan bir problem haline geldi. Depresyon, anksiyete ve stres gibi rahatsızlıklarla mücadelede yeni ve etkili yöntemler arayan bilim insanları, dijital oyunları bir terapi aracı olarak incelemeye başladı. Özellikle son yıllarda yapılan araştırmalar, belirli türdeki dijital oyunların zihinsel sağlığı olumlu yönde etkilediğini ve tedavi sürecine katkı sağladığını gösteriyor. Peki, bu oyunlar gerçekten nasıl bir etki yaratıyor ve hangi bilimsel temellere dayanıyor?
Dijital terapi nedir?
Dijital terapi, zihinsel sağlık sorunlarını hafifletmek veya tedavi etmek için dijital araçların kullanıldığı bir terapi yöntemidir. Bu terapi yöntemi, özellikle dijital oyunlar üzerinden uygulanmakta ve bireylerin zihinlerini rahatlatmak, odaklanmalarını sağlamak ve olumsuz düşüncelerle başa çıkmak için tasarlanan oyunları içermektedir.
Zihinsel sağlığı destekleyen oyun türleri
1. Bilişsel davranışçı oyunlar (Cognitive Behavioral Games)
Bilişsel davranışçı terapiye (CBT) dayanan oyunlar, oyuncuların negatif düşünce kalıplarını fark etmelerine ve bu kalıpları değiştirmelerine yardımcı olur. Bu oyunlar, depresyon ve anksiyete gibi zihinsel sağlık sorunları yaşayan bireylere rehberlik etmek için kullanılmaktadır.
Bu oyunlar, oyunculara stresli durumlarla başa çıkma ve problem çözme stratejileri öğreterek bilişsel davranışçı terapinin unsurlarını içerir.
Örnek: SPARX, depresyonla mücadele eden gençler için tasarlanmış bir dijital oyun olup, oyunculara negatif düşüncelerle başa çıkma yöntemlerini öğretir.
2. Dikkat ve odaklanma oyunları
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan bireyler için geliştirilen oyunlar, dikkat ve odaklanma becerilerini artırmak amacıyla özel olarak tasarlanmıştır. Bu oyunlar, kullanıcıların dikkat seviyelerini artırarak günlük yaşamlarında daha odaklı olmalarını sağlar.
Oyunlar, oyuncuların belirli bir süre boyunca dikkatlerini yoğunlaştırmalarını ve dikkat dağıtıcı unsurlardan kaçınmalarını gerektiren görevler içerir.
Örnek: EndeavorRx, DEHB tedavisi için ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanmış ilk video oyunudur. Oyuncuların görsel-işitsel görevleri yerine getirerek dikkat sürelerini artırmaları hedeflenir.
3. Stres azaltıcı ve rahatlama oyunları
Meditasyon ve gevşeme tekniklerine dayanan dijital oyunlar, oyuncuların zihinlerini rahatlatmalarına ve stresi azaltmalarına yardımcı olur. Bu oyunlar genellikle düşük tempolu, sakinleştirici grafikler ve seslerle desteklenir.
Oyunlar, rahatlama ve derin nefes alma gibi gevşeme tekniklerini kullanarak stres seviyelerini azaltır ve kaygıyı hafifletir.
Örnek: Journey, görsel olarak sakinleştirici bir dünya sunarak oyuncuların huzur bulmalarını sağlar. Oyun, meditasyon yapmaya benzer bir deneyim sunarak stresi azaltma hedefindedir.
Bilimsel araştırmalar ve etkiler
1. Depresyon ve anksiyete tedavisinde etkili
Dijital oyunlar, depresyon ve anksiyete gibi zihinsel sağlık sorunları yaşayan bireyler için umut verici bir terapi yöntemi haline gelmiştir. Yapılan araştırmalara göre, bu oyunlar bireylerin negatif düşüncelerden uzaklaşmalarına yardımcı olarak ruh halini iyileştirebilir.
Araştırma Örneği: Bir çalışmada, depresyonlu bireylerin SPARX adlı oyunu oynadıktan sonra depresyon semptomlarında anlamlı bir azalma yaşadıkları gözlemlenmiştir. Bu oyun, depresyonun bilişsel davranışçı terapi prensiplerine dayanarak tasarlanmıştır.
2. Dikkat ve bilişsel becerilerde iyileşme
DEHB gibi dikkat eksikliği sorunları yaşayan bireylerde yapılan araştırmalar, dijital oyunların bu bireylerin dikkat sürelerini ve bilişsel becerilerini artırabileceğini göstermiştir.
Araştırma örneği: EndeavorRx üzerinde yapılan klinik denemelerde, bu oyunu oynayan çocukların dikkat becerilerinde belirgin iyileşmeler olduğu ve tedavi sürecine olumlu katkılar sağladığı belirtilmiştir.
3. Stres ve kaygıyı azaltma
Dijital rahatlama oyunları, stres ve kaygıyı azaltmak için güçlü bir araç olarak kullanılmaktadır. Oyunların sunduğu sakinleştirici ortamlar, zihinsel rahatlama sağlayarak kullanıcıların daha iyi bir ruh hali kazanmasına yardımcı olur.
Araştırma örneği: Flow adlı rahatlama oyunları, kullanıcıların oyun oynarken akış (flow) durumuna geçiş yaparak stres seviyelerini düşürdüklerini ve kendilerini daha rahat hissettiklerini ortaya koymuştur.
Dijital terapi oyunlarının avantajları
Erişilebilirlik: Bu oyunlar, zihinsel sağlık hizmetlerine erişimi zor olan bireyler için alternatif bir çözüm sunar. İnternet üzerinden kolayca ulaşılabilen bu oyunlar, terapiye bir adım daha yaklaşmayı sağlar.
Maliyet etkinliği: Geleneksel terapi yöntemlerine göre daha düşük maliyetli olup, bireylerin uzun süreli tedavi süreçlerinde kullanabilecekleri uygun maliyetli araçlar sunar.
Kişiselleştirilmiş deneyim: Oyunlar, kişisel ihtiyaçlara göre uyarlanabilir. Bu sayede, bireylerin sorunlarına yönelik hedefe odaklı çözümler sunar.
Dijital terapi oyunlarının sınırları ve riskler
Her ne kadar dijital terapi oyunları büyük bir potansiyele sahip olsa da, bu yöntemin bazı sınırları vardır. Her bireyin tedaviye verdiği yanıt farklı olabilir ve bu oyunlar bazı kişilerde beklenen etkiyi göstermeyebilir. Ayrıca, aşırı oyun oynama veya teknoloji bağımlılığı gibi sorunlar da dikkatle ele alınmalıdır. Bu yüzden bu oyunların denetimli ve bilinçli bir şekilde kullanılması önemlidir.
