İstiklâl Mahkemeleri: Olağanüstü yetkilerle kurulan devrim mahkemeleri

Tarihte bugün: 31 Temmuz 1992 İstiklâl Mahkemeleri - Ulusun kaderini belirleyen olağanüstü yargı süreci

İstiklâl Mahkemeleri, Türkiye’nin İstiklâl Savaşı döneminde olağanüstü yetkilere sahip olarak kurulan ve devrim mahkemeleri olarak bilinen özel mahkemelerdir. TBMM’nin kendi içinden seçtiği milletvekillerinden oluşan bu mahkemeler, iki ayrı dönemde faaliyet göstermiştir.

Birinci dönem: 1920-1922 arası

Birinci dönem, 11 Eylül 1920’de kurulan 14 İstiklâl Mahkemesi’ni kapsar. Bu mahkemeler, asker kaçakları, casuslar ve vatan ihanetine giren suçlar gibi konularda olağanüstü yetkilere sahipti. Bu dönemde, asayiş sorunları ve iç güvenlik tehditleri nedeniyle bu mahkemelerin kurulmasına ihtiyaç duyulmuştur.

İkinci dönem: 1923-1927 arası

İkinci dönem ise, 1923 sonrasında ve özellikle Şeyh Sait İsyanı sonrasında faaliyet gösteren üç İstiklâl Mahkemesi’ni içerir. Bu mahkemeler, Cumhuriyet’e karşı yapılan isyanlar, suikast girişimleri ve diğer tehditleri ele almıştır.

Kuruluş amacı ve uygulamalar

İstiklâl Mahkemeleri, Fransız İhtilali’nden esinlenerek kurulmuş ve devrim düşmanı eylemleri yargılamak için olağanüstü yetkilerle donatılmıştır. Osmanlı döneminin mahkemelerinin yetersiz kalması, bu mahkemelerin kuruluşuna zemin hazırlamıştır.

İlk kanun ve çalışma süreçleri

11 Eylül 1920’de kabul edilen “Firariler Hakkında Kanun” ile İstiklâl Mahkemeleri resmi olarak faaliyete geçmiştir. İlk dönemde yaklaşık beş ay süren bu mahkemeler, firarilerin yakalanması ve cezalandırılması gibi konularda sıkı önlemler almıştır.

Yargılamalar ve sonuçları

İstiklâl Mahkemeleri, 1922’ye kadar olan süreçte, isyanlar ve suikast girişimlerinde bulunan kişilere karşı sert cezalar uygulamıştır. 360 kadar kişi bu mahkemeler tarafından idam edilmiştir.

Sona erme süreci ve ardılları

İstiklâl Mahkemeleri, 7 Mart 1927’de görevlerine son vermiştir. Ancak, Takrir-i Sükûn Kanunu’nun yürürlükte kalması, bu tür mahkemelere duyulan ihtiyacı göz önünde bulundurmuştur.

Cumhuriyet dönemi ve değişimler

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Türkiye’de önemli değişiklikler gerçekleştirilmiştir. İstiklâl Mahkemeleri, 1923-1927 yılları arasında Türk toplumunun modernleşmesi ve laikleşmesi sürecinde kritik bir rol oynamıştır.

Sarayköy’de uyuşturucuya sanatla karşı duruş!

Tarihsel önemi ve kapanış

İstiklâl Mahkemeleri, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin önemli bir parçasıdır. 1949 yılında yürürlükten kaldırılan yasalar, Cumhuriyetin geçmişiyle ilgili önemli bir sayfanın kapanmasını simgelemektedir.