SERCAN ENGEREK / ÖZEL
Türkiye, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 1957’de işsizliğin ve yoksulluğun azaltılması için kabul ettiği Kırk Saatlik Hafta Sözleşmesi’ni hâlâ onaylamadı. Ancak bugünlerde hükûmetin haftalık 45 saat olan çalışma süresinin 40 saate indirileceğini öngören bir düzenleme yaptığı iddia ediliyor. İş Kanunu’na göre özel sektörde 45 saat, kamuda 40 saat olan haftalık çalışma süresinin eşitlik ilkesiyle çeliştiğini söyleyen Prof. Dr. Aziz Çelik’e göre haftalık mesainin 40 saate çekilmesi için bir cümlelik yasa değişikliği yeterli.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz Başkanlığı'nda geçen hafta düzenlenen Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Koordinasyon Kurulunda (YOİKK) ele alındığı belirtilen düzenlemeye göre ücretlerden çalışma saatlerine, genel tatil ücretlerinden esnek çalışmaya, haftalık izinden yıllık izne kadar birçok başlıkta yeni düzenleme yapılacak. İddiaya göre iş kanunu komple değiştirilecek, haftalık çalışma saatleri 40 saate düşürülecek, “uzaktan”, “kısmi”, “platform” gibi yeni nesil esnek çalışma modelleri getirilecek.
Bazı meslek gruplarındaki 48 saatlik çalışma saatlerinin de azaltılarak 40 saate düşürülebileceği belirtiliyor.
Dünya ülkelerinde haftalık çalışma süresi kaç saat?
Türkiye’de İş Kanunu’na göre ücretlilerde haftalık 45 saat olan, fiilde ise 50 saatleri bulan çalışma süreleri düşürülebilir mi? Dünya ülkelerinde haftalık çalışma süresi kaç saat?
Belçika’da 2022’nin sonunda tam zamanlı haftalık çalışma saatlerinde değişikliğe gidilerek özel sektör çalışanları için tam zamanlı bir işte maaş, tazminat ve sosyal hakları aynı kalmak kaydıyla haftada toplam dört gün çalışma düzenine geçildi. Öncesinde çalışanların haftada 38 saat mesai yaptığı Belçika’da günlük mesai süresi 9,5 saat olarak belirlendi.
İngiltere, İskoçya ve İspanya’da haftalık mesai günlerini kısaltan pilot uygulamalar sürerken, Birleşik Arap Emirlikleri’nde 2022’nin başında haftada 4,5 gün çalışma düzenine geçildi.
Çalışma günlerinin düşürüldüğü veya pilot uygulamaların yürütüldüğü ülkelerin ortak özelliği haftalık çalışma sürelerinin haftada 45 saat ve üzeri mesai yapılan ülkelerden mevcutta nispeten düşük olması. Örneğin İngiltere ve İspanya’daki haftalık çalışması süresi 36 saat ile Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) haftalık 37 saat ortalamasından bir saat daha az.
Hollanda’da haftalık çalışma saati 32,2 saat, Almanya’da 34 saat, Fransa’da 36 saat, İspanya’da 36,4 saat İtalya’da 36,1 saat, Yunanistan’da 39,8 saat, Bulgaristan’da 39 saat… Avrupa Birliğinde ise haftalık çalışma süresinin ortalaması 36,1 saat.
“88 yılda haftalık çalışma süresi sadece üç saat kısaltıldı”
Kocaeli Üniversitesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümünde Öğretim üyesi Prof. Dr. Aziz Çelik, Avrupa ülkeleri içinde en uzun haftalık çalışma süresinin Türkiye’de olduğunu vurguluyor.
Çelik, “Türkiye’de 1936’dan bu yana, 88 yılda haftalık çalışma süresi sadece üç saat kısaltıldı” diyor.
Türkiye’de haftalık çalışmanın yasal süresi özel sektörde 45, kamuda 40 saatten oluşuyor. Hatta OECD’ye göre Türkiye’de haftada 60 saat çalışanların oranı 15,1 ile 38 ülkenin üstünde.
Kamuda öğle tatili de dâhil günlük mesai 8,5 saatken özel sektörde en az dokuz saat. Kamu istihdamında haftalık tatil iki gün, özel sektörde genelde bir gün -nadiren de olsa bazı işletmelerde bir buçuk güne çıkabiliyor.
Çelik, özel sektör ile kamu çalışanı arasındaki farkı “eşitsizlik” diye niteliyor: “Eşit davranma ilkesi gereği bütün çalışanların 40 saat çalışması gerekir. Devletin, çalışanların bir bölümü için 40 saat başka bir bölümü için 45 saatlik çalışma süresi saptaması eşitlik ilkesiyle çelişir.”
Türkiye, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) 1957’de işsizliğin ve yoksulluğun azaltılması için kabul ettiği Kırk Saatlik Hafta Sözleşmesi’ni hâlâ onaylamadı.
Hükûmetin haftalık 45 saat olan çalışma süresinin 40 saate indirileceğini öngören düzenleme iddiasıyla ilgili konuşan Aziz Çelik, iş mevzuatının esnek ve kuralsız hâle getirilmemesi uyarısında bulundu:
“Çalışma sürelerini kısaltın. Haftada 40 saate indirin! Elinizi tutan yok! Haftalık çalışma süresini tüm işler için 40 saate indirmek için bir cümlelik kanun yeter! Ancak eveleyip gevelemeyin ve işi sulandırmayın, iş mevzuatını esnek ve kuralsız hâle getirmek için çalışma sürelerini rüşvet ve meze hâline getirmeyin.”
“Tek cümlelik yasa değişikliği yeter”
Eski Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı olan Vedat Bilgin, çalışma sürelerinin modernize edilmesi gerektiğini vurgulamış, muhalefet de çalışma saatlerinin haftalık 37.5 saate indirilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisine (TBMM) kanun teklifi sunmuştu.
Kanun tekliflerinden biri de Türkiye İşçi Partisi’nin (TİP) teklifiydi. TİP’in geçen nisan ayında TBMM’ye çalışma süresinin haftalık 35 saate düşürülmesi hakkında sunduğu kanun telifinde “Avrupa’nın en uzun çalışma saatleri istatistiklerine sahip olan Türkiye, OECD üyesi ülkeler içerisinde de en yüksek haftalık ve günlük çalışma saatlerine sahip ülkelerden birisidir” denildi. Teklifin gerekçesinde şu ifadeler yer aldı:
“Dünya genelinde yapılan çeşitli araştırmalar ve yürürlüğe giren kimi güncel uygulamalar, ücret ve hak kaybı olmaksızın çalışma sürelerinin kısaltılmasının verimliliği azaltacağına dair birtakım varsayımları boşa düşürmeye devam etmektedir. Haftada dört günlük çalışmayı deneyen kimi ülkelerde verimliliğin arttığına dair bilimsel bulgular peşi sıra yayınlanmaktadır. Ülkemiz açısından ise haftalık yasal 5 günlük çalışma süresi kamu otoriteleri tarafından verimlilik bahane edilmesine rağmen her açıdan olumsuz çıktılar üretmeye devam etmektedir. Çalışma sürelerinin düşürülmesinin emekçilerin sağlıklı birer sosyal yaşama sahip olmaları, kişisel alanları ve çalışma yaşamları arasındaki ilişkiyi sağlıklı kurmaları ve kimi alanlarda yeni istihdam olanaklarının yaratılması gibi başlıklarda da olumlu çıktıları olacağı aşikârdır.”
İş Kanunu’na göre 45 saat olan, bazı sektörlerde ise 50 saatin üzerine çıkan haftalık çalışma süresinin kısaltılması Prof. Dr. Aziz Çelik’e göre bir cümlelik yasa değişikliğine bakıyor:
“İndirmek istiyor musunuz? Buyrun! Tek cümlelik yasa değişikliği yeter: Çalışma süreleri bütün işçiler için 40 saattir.”
