Efes, antik çağın en önemli şehirlerinden biri olarak tarihe damgasını vurmuştur. İyonya Birliği'nin parçası olan bu muazzam şehir, sadece büyük bir kültürel ve dini merkez olmakla kalmamış, aynı zamanda tarih boyunca pek çok önemli şahsiyete ev sahipliği yapmıştır. Artemis Tapınağı'nın ihtişamı, Herakleitos'un felsefi görüşleri ve Ksenophon'un eserleri gibi unsurlar, Efes’in tarih boyunca sahip olduğu önemi ve etkisi hakkında ipuçları sunuyor. Aynı zamanda, Hristiyanlık tarihindeki önemli olaylar ve kişilikler de bu antik kentin zengin mirasının bir parçasıdır. Efes, sadece bir tarih kitabı değil, yaşayan bir tarih sergisi olarak karşımıza çıkıyor.
1. Antik Dönemde Efes ve Artemis
Efes, Roma'nın kuruluşundan (MÖ 753) çok önce kuruldu ve İyonya Birliği'nin bir parçasıydı. Antik çağın en büyük tiyatrosuna ev sahipliği yaptı ve Artemis tapınağı ile ünlendi. Yunan mitolojisinde Artemis, Roma'da Diana olarak bilinir ve Efes'i Efes yapan da Artemis'tir.
2. Artemis Tapınağı: Dünyanın yedi harikasından biri
Artemis tapınağının inşası Lidya Kralı Kroisos önderliğinde başlamış ve MÖ 550 yılında tamamlanmıştır. Dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul edilen tapınaktan geriye sadece birkaç mermer parçası kalmıştır. Yapımında kullanılan mermer, antik çağın en lüks yapı taşlarından biridir.
3. Herakleitos ve Efes okulu
"Değişmeyen tek şey değişimdir." sözünün sahibi filozof Herakleitos, MÖ 535-475 yılları arasında yaşamış ve Efesli'dir. Efes Okulu'nun kurucusu olarak bilinir.
4. Ksenophon ve Efes masalı
Ksenophon, MÖ 431-354 yılları arasında yaşamış, Sokrates'in öğrencisidir ve "Efesli Ksenophon" olarak da tanınır. "Habrokomes ve Anthia" adlı eseri Efes hakkında bilgiler sunar.
5. Büyük İskender ve Efes
Büyük İskender'in doğumunda Efes'teki Artemis tapınağında bir yangın çıkmıştır. Yangını çıkaran, tarihçiler tarafından lanetlenen Herostratos adlı kişidir.
6. Pers Komutanı Memnon ve Efes
MÖ 334 yılında Granikos Muharebesi'nde Büyük İskender tarafından yenilen Pers komutanı Memnon, iyileşmek için Efes'te bir süre kalmıştır.
7. Apelles ve Büyük İskender
Büyük İskender, Efes'e geldiğinde dönemin ünlü ressamı Apelles ile tanışmış ve ona resimler yaptırmıştır. Ancak Apelles'in eserleri günümüze ulaşmamıştır.
8. Hannibal ve Seleukos Krallığı
MÖ 195'te Kartacalı komutan Hannibal Barca ve Seleukos hükümdarı Antonikus'un buluştuğu yer Efes'tir.
9. Küçük Asya ve Roma İmparatorluğu
MÖ 130 yılında Pergamon Kralı III. Attalos'un miras bıraktığı topraklar, Küçük Asya/Asia Minor olarak adlandırıldı. Augustus'un emriyle yöneticiler atanmış ve hazine Efes'te kalmıştır.
10. Mithradates ve Efes'teki katliam
MÖ 88 yılında Pontus Kralı Mithradates önderliğinde Roma karşıtı bir ayaklanma yaşandı. Efes'te 100 binden fazla kişi öldürüldü, kutsal alanlara sığınanlar dahi acımasızca öldürüldü.
11. Kleopatra, Marcus Antonius ve Octavianus
MÖ 33 ya da 32'de Kleopatra ve Marcus Antonius, iç savaş sırasında Efes'te kalıp gelecekleri hakkında planlar yaptı.
12. Şamlı Nikolaos ve Efes
Şamlı Nikolaos, Mısır Kraliçesi Kleopatra'nın çocuklarının öğretmeni olup, Augustus'un sağ kolu Agrippa ile Efes'te görüşmüştür.
13. Meryem Ana ve Efes
İsa'nın annesi Meryem'in, hayatının son günlerini Efes'te geçirdiği söylenir. Meryem Ana Evi'nin Efes'e yakın olması bu iddiayı destekler.
14. Aziz Pavlus ve Efes'teki Vaazı
Aziz Pavlus, Efes'te verdiği vaazla Hristiyanları Roma İmparatorluğu'na karşı isyana teşvik etti. Bu olaylardan sonra, İmparator Neron başkentte kovuşturmalar başlattı.
15. Lidya Depremi ve Efes
MS 17'de yaşanan büyük Lidya depremi, Efes ve diğer antik kentleri büyük oranda tahrip etti. Sardes ve Efes en fazla zararı gören yerlerdendir.
16. İmparator Vespasianus ve Efes
İmparator Vespasianus, MS 70 yılında Efes'in astrolojik başarısını bilerek buraya seçkin adamlarını yolladı.
17. Yuhanna ve Efes
On iki havarinin en genci olan Yuhanna, İmparator Domitianus döneminde Efes'ten sürüldü, ancak Nerva döneminde Efes'e döndü ve İncil'i burada yazdı.
18. Efesli Soranus ve tıp
Efesli Soranus, MS 98-117 yıllarında yaşamış ünlü bir hekimdi ve kadın hastalıkları üzerine yazdığı eser uzun süre rehber olarak kullanıldı. Hadrianus'un Efes ziyaretinde, Soranus ile tanıştı.
19. Justin Martyr ve Efes
İlk Hristiyan tarihçilerinden Justin Martyr, kısa bir süre Efes'te öğretmenlik yaptı.
20. Artemidorus ve Rüyaların yorumu
Artemidorus Daldianus, ikinci yüzyılda yaşayan ve rüyaların yorumu ile bilinen Efesli bir filozoftur. Eseri, astrolojiyi sevenlere yol gösterdi.
21. Celsus Kütüphanesi
Celsus Kütüphanesi, ikinci yüzyılda Gaius Julius Aquila tarafından babası anısına yaptırıldı ve İskenderiye Kütüphanesi'nden sonra en bilinen kütüphanedir.
22. Yedi Genç ve Hristiyanlık
İmparator Decius döneminde, pagan tanrılar adına kurban kesme zorunluluğuna karşı çıkan yedi genç, Efes'te bir mağaraya saklandı ve burada öldü. Hristiyanlar, bu gençlerin hikayesini örnek olarak gösterdi.
23. Gotlar ve Efes'in Yıkımı
Roma İmparatorluğu'nun kriz döneminde Gotlar, 256-270 yılları arasında Küçük Asya'yı tahrip etti ve Efes de bu yıkımdan payını aldı. Tapınaklarındaki hazineler toplandı ve Diana/Artemis Tapınağı üçüncü saldırıda yıkıldı.
24. Julianus ve Efesli Maximus
Son pagan imparator Julianus The Apostate'nin ünlü hocalarından biri Efesli Maximus'tu ve Julianus kısa bir dönem Efes'te eğitim aldı.
25. Ekümenik Konsiller ve Efes
431 yılında Efes'te toplanan Üçüncü Ekümenik Konsil, Artemis ile Meryem Ana'nın bereketi üzerinde durdu. İkinci Efes Konsili ise 449 yılında yapıldı.
