Doğumdan sonra çocuğun bakımı için anne-babalara tanınan haklar nelerdir?
Doğum sonrası kadın işçi veya eşi, çocuğun bakımı için bazı haklardan yararlanabilir:
- Doğum Sonrası Ücretsiz İzin
- Süt İzni (sadece kadın işçiler için)
- Kısmi Çalışma
- Yarı Zamanlı Çalışma
Bu haklar, eşlerden biri tarafından kullanılabilirken, süt izni yalnızca kadın işçi tarafından kullanılabilir.
Doğumdan sonra ne zamana kadar kısmi süreli çalışabilirim?
Kadın işçi, doğum sonrası analık izninin bitmesinin ardından en az bir ay önce işverene yazılı olarak başvurarak kısmi çalışma talebinde bulunabilir. Kısmi çalışma, çocuğun mecburi ilköğretim çağına başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar devam edebilir.
İşveren, işçinin kısmi çalışma talebini kabul etmek zorundadır. Kısmi çalışma talebi nedeniyle işçinin iş akdi geçerli nedenle feshedilemez. Böyle bir fesih durumunda, işçinin tazminat veya işe iade davası açma hakkı bulunmaktadır.
Kısmi çalışma ve yarı zamanlı çalışma farkları
Kısmi çalışma ve yarı zamanlı çalışma sıkça karıştırılmaktadır. Kısmi çalışmada, sadece çalışılan sürelerin ücreti işverence ödenir; çalışılmayan süreler için ödenek alınmaz.
Kısmi çalışma hakkından kimler yararlanabilir?
Kısmi çalışma hakkından ebeveynlerden sadece biri yararlanabilir. Ebeveynlerden birinin çalışmaması durumunda, çalışan eşin kısmi çalışma hakkından yararlanması mümkün değildir. İşçinin, eşinin çalıştığına dair belgeyi kısmi çalışma talebine eklemesi gerekmektedir. Ancak bazı durumlarda (eşin ciddi hastalığı, boşanma sonrası velayetin işçiye verilmesi, 3 yaşını doldurmamış bir çocuğun evlat edinilmesi) eşin çalışma şartı aranmaz.
Evlat edinenler kısmi çalışma hakkından yararlanabilir mi?
3 yaşını doldurmamış bir çocuğu tek başına veya eşiyle birlikte evlat edinenler, çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren kısmi çalışma hakkından yararlanabilirler.
İşveren kısmi çalışma talebimi kabul etmek zorunda mı?
İşveren, işçinin kısmi çalışma talebini kabul etmek zorundadır. Ancak, bazı durumlarda işverenin bu talebi kabul etme zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu durumlar şunlardır:
- Özel sağlık kuruluşlarında mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetinden sayılan işlerde çalışanlar.
- Sürekli çalışmayı gerektiren, durmaksızın birbiri ardına postalar hâlinde işçi çalıştırılarak yürütülen sanayi işlerinde.
- Bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde.
- İş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde.
6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine göre imzalanan toplu iş sözleşmelerinde de kısmi çalışma yapılabilecek işler ayrıca belirlenebilir.
Bu istisnalar dışında kalan işlerde, işverenin takdir hakkı bulunmamaktadır. İşçinin talep etmesi halinde bu talebin karşılanması gerekmektedir.
İşveren kısmi çalışma talebimi kabul etmezse ne olur?
Eğer işveren, doğum sonrasında işçinin kanuna uygun kısmi çalışma talebini (istisnai işler hariç) reddederse, bu durum işçi açısından haklı nedenle fesih imkânı sunar. İşçiye kıdem ve ihbar tazminatları ödenir. İşçinin sadece kısmi çalışma talebinde bulunduğu için iş sözleşmesi feshedilirse, bu fesih geçersiz sayılır ve işçiye işe iade talebinde bulunma hakkı verir.
Kısmi çalışma süresi ve şartları
Doğum sonrası kısmi çalışma yapan işçinin haftalık çalışma süresi, o iş yerindeki normal çalışma süresinin en fazla üçte ikisi olabilir. Örneğin, haftada 45 saat çalışan bir işçi, kısmi çalışmaya başlarsa haftada en fazla 30 saat çalışabilir.
Haftanın hangi günlerinde çalışılacağı, işveren ve işçinin ortak kararıyla belirlenir. İşçi, kısmi çalışmayı talep ettiği dilekçesinde, kısmi çalışmaya başlayacağı tarihi, çalışacağı günleri ve saatleri belirtmelidir. İşveren, iş yerinin ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak bu talepleri değerlendirebilir ve belirleyebilir.
Kısmi çalışma şartları kaybedilirse ne olur?
Kısmi çalışma talebi için gerekli şartlar sadece başvuru sırasında aranır. Bu şartların kısmi çalışma sırasında kaybedilmesi durumunda söz konusu hak devam eder.
Tam süreli çalışmaya dönüş
Eşlerden biri kısmi çalışmaya başladıktan sonra, süre sonunu beklemeden tekrar tam süreli çalışmaya dönebilir. Bunun için işverene bir ay önceden yazılı bildirimde bulunmak gerekir. Eşlerin aynı çocuk için tekrar kısmi çalışma hakkından yararlanması mümkün değildir. Kısmi çalışma hakkından faydalanan işçinin tam süreli çalışmaya başlaması halinde, yerine alınan işçi varsa o işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer.
Kısmi süreli çalışan annelerin sigorta primleri
Kısmi süreli çalışma talebinin işverence kabul edildiğine dair kayıt ve belgeler anne işçinin özlük dosyasında saklanmalıdır. Kısmi süreli çalışan annelerin haftalık çalışma süresi en fazla 30 saat olmalıdır. Sigorta prim gün sayısı, haftalık çalışma süresinin 30 saat olduğu varsayıldığında, günlük olağan çalışma süresi olan 7,5 saate bölünmesiyle hesaplanır. 7,5 saatin altındaki çalışmalar bir güne tamamlanır.
Analık izni sonrası kısmi süreli çalışma yapan anneler için eksik gün bildirimi, “kısmi istihdam” eksik gün nedeni ile yapılmalıdır.
