Genco Erkal kimdir?

Genco Erkal 28 Mart 1938'de, İstanbul'da doğmuş, 31 Temmuz 2024'de, İstanbul'da vefat etmiş, Türk tiyatrocu ve sinema oyuncusudur.

1959 yılından başlayarak Türkiye'nin önemli özel tiyatro topluluklarında oyuncu ve yönetmen olarak çalıştı. 1969 yılında, bugün de sanat yönetmeni olduğu ve Türkiye'de politik tiyatronun gelişiminde öncü rol üstlenen Dostlar Tiyatrosu'nu kurdu.

1965 yılında Nikolay Gogol'un Bir Delinin Hatıra Defteri adlı öyküsünü tiyatroya uyarlayıp Türkiye'de Batılı anlamda metne dayalı sahnelenen ilk tek kişilik oyun olarak sahneledi. Yıllar boyunca üç farklı yorumla sahnelediği bu eser, onunla özdeşleşti. Erkal, tek kişilik oyunların ustası olarak tanındı.

Sanatçı, Aziz Nesin'den Haldun Taner'e, Nâzım Hikmet'ten Behiç Ak'a ve Yaşar Kemal'e birçok sanatçının eserlerini tiyatroya uyarladı. Senfonik konserlerde birçok yapıtı anlatıcı olarak seslendirdi. Sinemada 1982 yılında At ve 1983 yılında Faize Hücum filmleri ile "en iyi erkek oyuncu" dalında Antalya Film Festivali'nde iki kez Altın Portakal' aldı.

Yaşamı

28 Mart 1938'de İstanbul'da doğdu. Babası deniz subayı Reşat Bey, annesi moda tasarımcısı ve terzi Nebahat Erkal (Şerbetçi) idi. Galatasaray Lisesi İlkokulu'nda yatılı okuduktan sonra orta öğrenimini Robert Kolej'de, yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesinin Psikoloji Bölümü'nde tamamladı.

Tiyatroya küçük yaştan itibaren ilgi duydu. Robert Kolej'deki öğrencilik günlerinde tiyatro ile yoğun olarak ilgilendi. Ailesi tiyatroculuk yapmasını onaylamadığı için üniversitede psikoloji eğitimi aldı, tiyatro ile amatör olarak uğraştı. 1957'de amatör bir oyuncu olarak Genç Oyuncular topluluğunun kuruluşunda yer aldı.

Profesyonel tiyatroya başlaması, Muhsin Ertuğrul'dan gelen teklifle oldu. İlk profesyonel oyunu Kenter Tiyatrosu'nda sahnelenen Çöl Faresi adlı oyundaki rolü idi. İlk profesyonel rejisi de Kenter Tiyatrosu'nda Ionesco'nun tek perdelik "İskemleler" ve "Ders" oyunlarına yaptığı reji oldu. Oyunculuk yaşamına Kenter Tiyatrosu'ndan sonra Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu'nda ve Ankara'da askerlik yaparken temas ettiği Ankara Sanat Tiyatrosu'nda devam etti. 1963’te Arena Tiyatrosu’nda sahnelenen Aslan Asker Şvayk oyunundaki Şvayk rolü ile dönemin tek tiyatro ödülü İlhan İskender Ödülü'nü kazandı. Ardından Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu'nda Keşanlı Ali Destanı'nı yönetti.

Nikolay Gogol'un Bir Delinin Hatıra Defteri adlı öyküsünü tiyatroya uyarladı ve Türkiye'de oynanan ilk tek kişilik oyun olarak 1965 yılında Ankara Sanat Tiyatrosu'nda sahneledi. 1969, 1992 ve 2014'te farklı yorumla sahnelediği bu eser, onunla özdeşleşti. Ankara Tiyatrosu'nda Asaf Çiğiltepe'nin sahnelediği "Arturo Ui'nin Önlenebilir Yükselişi" oyunu ile Brecht tiyatrosu ile tanıştı.

On yıl değişik tiyatrolarda oyuncu ve yönetmen olarak çalıştıktan sonra 1969 yılında Mehmet Akan, Şevket Altuğ, Ferit Erkal, Arif Erkin Güzelbeyoğlu ve Nurten Tunç ile birlikte devrimci bir tiyatro topluluğu olan Dostlar Tiyatrosu'nu kurdu. Genç Oyuncular'ın devamı olarak kurulan Dostlar Tiyatrosu'nun ilk oyunu 15 Ekim 1969'da sahneye konan Ha Me Ka Ha Ha Pe idi. "Durdurun Dünyayı İnecek Var"'ın ardından 1970'te sahnelenen "Rosenbergler Ölmemeliydi" ekibin çıkış oyunu oldu. Bu oyunu "Asiye Nasıl Kurtulur" (1971), "Havana Duruşması" (1971) adlı belgesel oyun, Kafkas Tebeşir Dairesi uyarlaması "Analık Davası" (1971), "Azizname (1973) ve "Alpagut Olayı" (1974) izledi. Turhan Selçuk'un Abdülcanbaz çizgi romanının, Nâzım Hikmet'in Kerem Gibi şiirinin uyarlamalarını sahneye koydu. 1978 yılında Brecht'in oyunlarından uyarladığı "Brecht Kabare"'yi sahneledi. Dostlar Tiyatrosu'nun kadrosu salonsuzluk ve bütçe sorunları sebebiyle 1980'lerde dağıldı ve Dostlar, prodüksiyon tiyatrosu olarak oyunlar sahnelemeye devam etti.

Yaroslav Haşek'ten Aslan Asker Şvayk, Gogol'den Bir Delinin Hatıra Defteri, Bertolt Brecht'ten Galileo, Maxwell Anderson'dan Yalınayak Sokrates, Nâzım Hikmet'ten Kerem Gibi, Can Yücel'den Can çeşitli ödüller kazandığı ünlü rolleri arasında yer alır. Oyuncu ve tiyatro yönetmeni olarak birçok ödüle değer görüldü; çeşitli kurumlar tarafından yaşam boyu başarı ödülü ile ödüllendirildi.

1993-1998 yılları arasında, Paris'te ve Avignon Festivali'nde Fransızca da oynamaya başlayan Genco Erkal, üç Fransız yapımında rol aldı: Nâzım Hikmet'ten Sevdalı Bulut, Philippe Minyana'dan Ou vas-tu Jérémie? ve Paulo Coelho'nun ünlü romanından uyarlanan Simyacı.

Senfonik konserlerde Prokofiev'in Peter ile Kurt, Stravinski'nin Askerin Öyküsü, Fazıl Say'ın Nâzım adlı yapıtlarını anlatıcı olarak seslendirdi.

Önemli uluslararası film festivallerinde gösterilen ve birçok ödül kazanan At, Faize Hücum, Hakkâri'de Bir Mevsim, Camdan Kalp ve uzun bir aradan sonra 2008 yılında çevrilen Pazar: Bir Ticaret Masalı, Çağan Irmak'ın senaryosunu yazdığı ve yönettiği, 2010 yılında vizyona giren Prensesin Uykusu filminde filmlerinin başrolünde oynadı. 1982 yılında At ve 1983 yılında Faize Hücum filmleri ile "en iyi erkek oyuncu" dalında Antalya Film Festivali'nde iki kez Altın Portakal' aldı. TRT televizyonu için Haldun Taner'in ünlü müzikli oyunu Keşanlı Ali Destanı'nı yönetti ve oynadı.

2008 senesinde Sivas'93 isimli belgesel tiyatro oyununu yazdı ve yönetti. Oyuncuların birden fazla role girdiği bir epik tiyatro örneği olan bu oyunda, 1993 yılında Sivas Madımak Oteli’nde çıkarılan bir yangın sonucu ölen otuz üç kişinin hikâyesini konu edindi. Oyun, Türkiye ve Avrupa genelinde sahnelendi.

2009 senesinde, Amerikalı tarihçi ve tiyatro yazarı Howard Zinn tarafından 1999 yılında yazılan Marx in Soho adlı tek kişilik tiyatro oyununu güncelleyerek Marx'ın Dönüşü adıyla sahneledi.

Sanat yaşamı, Ayşegül Yüksel tarafından "Güneşin Sofrasında - Genco Erkal’ın Dostlar Tiyatrosu Serüveni" (2020) adıyla kitaplaştırılmıştır.

25 Kasım 2021'de Cumhurbaşkanına sosyal medya üzerinden hakaret ettiği iddiasıyla yargılanmış ve 14 Nisan 2022'de beraat etmiştir.

31 Temmuz 2024 tarihinde 86 yaşında lösemiden öldü.

Tiyatro oyunları

Rol aldığı oyunlar]

1964: Keşanlı Ali Destanı : Haldun Taner - Gülriz Sururi Engin Cezzar Tiyatrosu
1964: Sırça Kümes : Tenessee Williams - Kent Oyuncuları
1965: Arturo Ui’nin Önlenebilir Tırmanışı : Bertolt Brecht - Ankara Sanat Tiyatrosu
1965: Keloğlan : Birkan Özdemir - Ankara Sanat Tiyatrosu
1966: Durdurun Dünyayı İnecek Var : Anthony Newley / Leslie Bricusse - Ankara Sanat Tiyatrosu
1969: Durdurun Dünyayı İnecek Var : Anthony Newley / Leslie Bricusse - Dostlar Tiyatrosu
1969: Ha Me Ka Ha Ha Pe : Ali Tahsin - Dostlar Tiyatrosu
1969: Rosenbergler Ölmemeli : Alain Decaux - Dostlar Tiyatrosu
1970: Asiye Nasıl Kurtulur? : Vasıf Öngören - Dostlar Tiyatrosu
1970: Havana Duruşması : H.M. Enzensberger - Dostlar Tiyatrosu
1970: Nekrasof : Jean Paul Sartre - Dostlar Tiyatrosu
1971: Analık Davası : Bertolt Brecht / Mehmet Akan - Dostlar Tiyatrosu
1971: Aslan Asker Şvayk : Yaroslav Hasek / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
1971: Soruşturma : Peter Weiss - Dostlar Tiyatrosu
1971: Zemberek : Başar Sabuncu - Dostlar Tiyatrosu
1972: Abdülcanbaz : Turhan Selçuk / Mehmet Akan / Engin Ardıç / Genco Erkal / Macit Koper - Dostlar Tiyatrosu
1973: Azizname : Aziz Nesin / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
1973: Büyük Dümen : Art Buchwald - Dostlar Tiyatrosu
1973: Şili'de Av : Orhan Asena - Dostlar Tiyatrosu
1974: Alpagut Olayı : Haşmet Zeybek / Dostlar Tiyatrosu İşçi Kolu - Dostlar Tiyatrosu
1974: Düşmanlar : Yavuzer Çetinkaya / Maksim Gorki - Dostlar Tiyatrosu
1974: Kerem Gibi : Nâzım Hikmet / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
1975: Ezenler Ezilenler : Mehmet Akan - Dostlar Tiyatrosu
1975: Ortak : Bilgesu Erenus - Dostlar Tiyatrosu
1975: Sabotaj Oyunu : Macit Koper - Dostlar Tiyatrosu
1976: Bitmeyen Kavga : John Steinbeck - Dostlar Tiyatrosu
1976: Gün Dönerken : Yavuzer Çetinkaya - Dostlar Tiyatrosu
1977: Devrik Süleyman : Aydın Engin - Dostlar Tiyatrosu
1977: İkili Oyun : Bilgesu Erenus - Dostlar Tiyatrosu
1978: Brecht - Kabare : Bertolt Brecht / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
1979: Kafkas Tebeşir Dairesi : Bertolt Brecht - Dostlar Tiyatrosu
1980: Her gün Yeni Baştan : Nâzım Hikmet-Aziz Nesin-Haldun Taner-Bertolt Brecht - Dostlar Tiyatrosu
1981: Ağrı Dağı Efsanesi : Yaşar Kemal - Dostlar Tiyatrosu
1983: Galileo Galilei : Bertolt Brecht - Dostlar Tiyatrosu
1984: Yalınayak Sokrates : Maxwell Anderson - Dostlar Tiyatrosu
1985: Yaz : Edward Bond - Dostlar Tiyatrosu
1986: Ben, Bertolt Brecht : Bertolt Brecht / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
1987: Bay Puntila ile Uşağı Matti : Bertolt Brecht - Dostlar Tiyatrosu
1988: Üzbik Baba : Alfred Jarry - Orhan Duru - Dostlar Tiyatrosu
1989: Buruk Ezgi : Vaclav Havel - Dostlar Tiyatrosu
1990: Aslan Asker Şvayk : Yaroslav Hasek / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
1990: Merhaba : Aziz Nesin / Haldun Taner / Nâzım Hikmet / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
1991: Sevdalı Bulut : Nâzım Hikmet / Mehmet Ulusoy - Dostlar Tiyatrosu
1992: Bir Delinin Hatıra Defteri : Nikolay Gogol - Dostlar Tiyatrosu
1993: İnsanlarım : Nâzım Hikmet / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
1994: Birtakım Azizlikler : Aziz Nesin / Genco Erkal- Dostlar Tiyatrosu
1995: İçimdeki Çığlık: Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
1996: Simyacı : Paulo Coelho - Dostlar Tiyatrosu
1997: Yosma : Bertolt Brecht / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
1998: Yalınayak Sokrates : Maxwell Anderson - Dostlar Tiyatrosu
1999: Can : Can Yücel / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
2000: Oyuncu : Tankred Dorst - Dostlar Tiyatrosu
2001: Yarışma : Laurent Baffie / Umur Bugay - Dostlar Tiyatrosu
2002: Yaşasın Savaş : Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
2003: Fay Hattı : Behiç Ak - Dostlar Tiyatrosu
2004: Buluşma : Terry Johnson - Dostlar Tiyatrosu
2005: Aymazoğlu ile Kundakçılar : Max Frisch / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
2006: Oyun Sonu : Samuel Beckett - Dostlar Tiyatrosu
2007: Sivas '93 : Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
2008: Marks'ın Dönüşü : Howard Zinn - Dostlar Tiyatrosu
2009: Kerem Gibi : Nâzım Hikmet / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
2010: Nereye Gidiyoruz : Aziz Nesin / Genco Erkal- Dostlar Tiyatrosu
2011: Ben Bertolt Brecht : Bertolt Brecht Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
2021: Şahdamarım : Ahmed Arif - Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
xxxx: Othello : William Shakespeare - Gülriz Sururi Engin Cezzar Tiyatrosu

Yönettiği oyunlar

1965: Pazar Gezintisi : George Mitchele - Ankara Sanat Tiyatrosu
1966: Durdurun Dünyayı İnecek Var : Anthony Newley ve Leslie Bricusse - Ankara Sanat Tiyatrosu

Filmografi

1974: Bir Delinin Hatıra Defteri : TV filmi
1982: At : Ali Özgentürk
1982: Faize Hücum : Zeki Ökten
1983: Hakkâri'de Bir Mevsim : Erden Kıral - Dostlar Tiyatrosu
1988: Keşanlı Ali Destanı : Genco Erkal
1990: Camdan Kalp : Fehmi Yasar
2008: Pazar: Bir Ticaret Masalı : Ben Hopkins
2010: Prensesin Uykusu : Çağan Irmak
2017: 7 Yüz : İnternet dizisi
2023: Genco : TV filmi

Ödülleri

1966: 1965-1966 Dönemi Sanat Sevenler Derneği Ödülleri - En İyi Erkek Oyuncu (Bir Delinin Hatıra Defteri)
1967: 1966-1967 Dönemi Sanat Sevenler Derneği Ödülleri - Övgüye Değer Görülenler (Pazar Gezintisi ve Durdurun Dünyayı İnecek Var)
1982: 19. Altın Portakal Film Festivali - En İyi Erkek Oyuncu - At
1983: 20. Altın Portakal Film Festivali - En İyi Erkek Oyuncu - Faize Hücum
1986: 1985-1986 Dönemi Sanat Kurumu Ödülleri - En İyi Erkek Oyuncu (Yalınayak Sokrates)
1998. 2. Afife Tiyatro Ödülleri - Yılın En Başarılı Erkek Oyuncusu Ödülü (Simyacı, Dostlar Tiyatrosu)
1998: İsmail Dümbüllü Ödülü
2000: 5. Sadri Alışık Tiyatro ve Sinema Oyuncu Ödülleri - En Başarılı Erkek Oyuncu (Can, Dostlar Tiyatrosu)
2000: 4. Afife Tiyatro Ödülleri - Muhsin Ertuğrul Özel Ödülü (Yaşamı Boyunca Tiyatro Dalında Başarılı Çizgisini Sürdürmüş ya da Tiyatro Sanatına Katkıları Bulunmuş Kişi)
2000: Avni Dilligil Ödülleri - Yaşam Boyu Başarı Ödülü
2008: Pertevniyal Lisesi - Yılın en iyi tiyatro ödülü (Sivas 93 oyunu ile)
2014: 47. Sinema Yazarları Derneği Ödülleri - Onur Ödülü
2015: 20. Sadri Alışık Tiyatro ve Sinema Oyuncu Ödülleri - Seçici Kurul Üstün Performans Ödülü (Bir Delinin Hatıra Defteri, Dostlar Tiyatrosu)
2019: 24. Sadri Alışık Tiyatro ve Sinema Oyuncu Ödülleri - Sinema Onur Ödülü

Doğum	28 Mart 1938 İstanbul, Türkiye
Ölüm	31 Temmuz 2024 (86 yaşında) İstanbul, Türkiye
Ölüm sebebi	Lösemi
Milliyet	Türk
Eğitim	Robert Lisesi, İstanbul Psikoloji Fakültesi, İstanbul
Meslek	Oyuncu, eğitmen
Etkin yıllar	1959-2024
Evlilik	Zeynep Tedü
Çocuk(lar)	1
Ödüller	En İyi Erkek Oyuncu 1982 – At (film) 1983 – Faize Hücum