Genco Erkal kimdir?

Genco Erkal 28 Mart 1938'de, İstanbul'da doğmuş, 31 Temmuz 2024'de, İstanbul'da vefat etmiş, Türk tiyatrocu ve sinema oyuncusudur.

1959 yılından başlayarak Türkiye'nin önemli özel tiyatro topluluklarında oyuncu ve yönetmen olarak çalıştı. 1969 yılında, bugün de sanat yönetmeni olduğu ve Türkiye'de politik tiyatronun gelişiminde öncü rol üstlenen Dostlar Tiyatrosu'nu kurdu.

1965 yılında Nikolay Gogol'un Bir Delinin Hatıra Defteri adlı öyküsünü tiyatroya uyarlayıp Türkiye'de Batılı anlamda metne dayalı sahnelenen ilk tek kişilik oyun olarak sahneledi. Yıllar boyunca üç farklı yorumla sahnelediği bu eser, onunla özdeşleşti. Erkal, tek kişilik oyunların ustası olarak tanındı.

Sanatçı, Aziz Nesin'den Haldun Taner'e, Nâzım Hikmet'ten Behiç Ak'a ve Yaşar Kemal'e birçok sanatçının eserlerini tiyatroya uyarladı. Senfonik konserlerde birçok yapıtı anlatıcı olarak seslendirdi. Sinemada 1982 yılında At ve 1983 yılında Faize Hücum filmleri ile "en iyi erkek oyuncu" dalında Antalya Film Festivali'nde iki kez Altın Portakal' aldı.

Yaşamı

28 Mart 1938'de İstanbul'da doğdu. Babası deniz subayı Reşat Bey, annesi moda tasarımcısı ve terzi Nebahat Erkal (Şerbetçi) idi. Galatasaray Lisesi İlkokulu'nda yatılı okuduktan sonra orta öğrenimini Robert Kolej'de, yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesinin Psikoloji Bölümü'nde tamamladı.

Tiyatroya küçük yaştan itibaren ilgi duydu. Robert Kolej'deki öğrencilik günlerinde tiyatro ile yoğun olarak ilgilendi. Ailesi tiyatroculuk yapmasını onaylamadığı için üniversitede psikoloji eğitimi aldı, tiyatro ile amatör olarak uğraştı. 1957'de amatör bir oyuncu olarak Genç Oyuncular topluluğunun kuruluşunda yer aldı.

Profesyonel tiyatroya başlaması, Muhsin Ertuğrul'dan gelen teklifle oldu. İlk profesyonel oyunu Kenter Tiyatrosu'nda sahnelenen Çöl Faresi adlı oyundaki rolü idi. İlk profesyonel rejisi de Kenter Tiyatrosu'nda Ionesco'nun tek perdelik "İskemleler" ve "Ders" oyunlarına yaptığı reji oldu. Oyunculuk yaşamına Kenter Tiyatrosu'ndan sonra Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu'nda ve Ankara'da askerlik yaparken temas ettiği Ankara Sanat Tiyatrosu'nda devam etti. 1963’te Arena Tiyatrosu’nda sahnelenen Aslan Asker Şvayk oyunundaki Şvayk rolü ile dönemin tek tiyatro ödülü İlhan İskender Ödülü'nü kazandı. Ardından Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu'nda Keşanlı Ali Destanı'nı yönetti.

Nikolay Gogol'un Bir Delinin Hatıra Defteri adlı öyküsünü tiyatroya uyarladı ve Türkiye'de oynanan ilk tek kişilik oyun olarak 1965 yılında Ankara Sanat Tiyatrosu'nda sahneledi. 1969, 1992 ve 2014'te farklı yorumla sahnelediği bu eser, onunla özdeşleşti. Ankara Tiyatrosu'nda Asaf Çiğiltepe'nin sahnelediği "Arturo Ui'nin Önlenebilir Yükselişi" oyunu ile Brecht tiyatrosu ile tanıştı.

On yıl değişik tiyatrolarda oyuncu ve yönetmen olarak çalıştıktan sonra 1969 yılında Mehmet Akan, Şevket Altuğ, Ferit Erkal, Arif Erkin Güzelbeyoğlu ve Nurten Tunç ile birlikte devrimci bir tiyatro topluluğu olan Dostlar Tiyatrosu'nu kurdu. Genç Oyuncular'ın devamı olarak kurulan Dostlar Tiyatrosu'nun ilk oyunu 15 Ekim 1969'da sahneye konan Ha Me Ka Ha Ha Pe idi. "Durdurun Dünyayı İnecek Var"'ın ardından 1970'te sahnelenen "Rosenbergler Ölmemeliydi" ekibin çıkış oyunu oldu. Bu oyunu "Asiye Nasıl Kurtulur" (1971), "Havana Duruşması" (1971) adlı belgesel oyun, Kafkas Tebeşir Dairesi uyarlaması "Analık Davası" (1971), "Azizname (1973) ve "Alpagut Olayı" (1974) izledi. Turhan Selçuk'un Abdülcanbaz çizgi romanının, Nâzım Hikmet'in Kerem Gibi şiirinin uyarlamalarını sahneye koydu. 1978 yılında Brecht'in oyunlarından uyarladığı "Brecht Kabare"'yi sahneledi. Dostlar Tiyatrosu'nun kadrosu salonsuzluk ve bütçe sorunları sebebiyle 1980'lerde dağıldı ve Dostlar, prodüksiyon tiyatrosu olarak oyunlar sahnelemeye devam etti.

Yaroslav Haşek'ten Aslan Asker Şvayk, Gogol'den Bir Delinin Hatıra Defteri, Bertolt Brecht'ten Galileo, Maxwell Anderson'dan Yalınayak Sokrates, Nâzım Hikmet'ten Kerem Gibi, Can Yücel'den Can çeşitli ödüller kazandığı ünlü rolleri arasında yer alır. Oyuncu ve tiyatro yönetmeni olarak birçok ödüle değer görüldü; çeşitli kurumlar tarafından yaşam boyu başarı ödülü ile ödüllendirildi.

1993-1998 yılları arasında, Paris'te ve Avignon Festivali'nde Fransızca da oynamaya başlayan Genco Erkal, üç Fransız yapımında rol aldı: Nâzım Hikmet'ten Sevdalı Bulut, Philippe Minyana'dan Ou vas-tu Jérémie? ve Paulo Coelho'nun ünlü romanından uyarlanan Simyacı.

Senfonik konserlerde Prokofiev'in Peter ile Kurt, Stravinski'nin Askerin Öyküsü, Fazıl Say'ın Nâzım adlı yapıtlarını anlatıcı olarak seslendirdi.

Önemli uluslararası film festivallerinde gösterilen ve birçok ödül kazanan At, Faize Hücum, Hakkâri'de Bir Mevsim, Camdan Kalp ve uzun bir aradan sonra 2008 yılında çevrilen Pazar: Bir Ticaret Masalı, Çağan Irmak'ın senaryosunu yazdığı ve yönettiği, 2010 yılında vizyona giren Prensesin Uykusu filminde filmlerinin başrolünde oynadı. 1982 yılında At ve 1983 yılında Faize Hücum filmleri ile "en iyi erkek oyuncu" dalında Antalya Film Festivali'nde iki kez Altın Portakal' aldı. TRT televizyonu için Haldun Taner'in ünlü müzikli oyunu Keşanlı Ali Destanı'nı yönetti ve oynadı.

2008 senesinde Sivas'93 isimli belgesel tiyatro oyununu yazdı ve yönetti. Oyuncuların birden fazla role girdiği bir epik tiyatro örneği olan bu oyunda, 1993 yılında Sivas Madımak Oteli’nde çıkarılan bir yangın sonucu ölen otuz üç kişinin hikâyesini konu edindi. Oyun, Türkiye ve Avrupa genelinde sahnelendi.

2009 senesinde, Amerikalı tarihçi ve tiyatro yazarı Howard Zinn tarafından 1999 yılında yazılan Marx in Soho adlı tek kişilik tiyatro oyununu güncelleyerek Marx'ın Dönüşü adıyla sahneledi.

Sanat yaşamı, Ayşegül Yüksel tarafından "Güneşin Sofrasında - Genco Erkal’ın Dostlar Tiyatrosu Serüveni" (2020) adıyla kitaplaştırılmıştır.

25 Kasım 2021'de Cumhurbaşkanına sosyal medya üzerinden hakaret ettiği iddiasıyla yargılanmış ve 14 Nisan 2022'de beraat etmiştir.

31 Temmuz 2024 tarihinde 86 yaşında lösemiden öldü.

Tiyatro oyunları

Rol aldığı oyunlar]

• 1964: Keşanlı Ali Destanı : Haldun Taner - Gülriz Sururi Engin Cezzar Tiyatrosu
• 1964: Sırça Kümes : Tenessee Williams - Kent Oyuncuları
• 1965: Arturo Ui’nin Önlenebilir Tırmanışı : Bertolt Brecht - Ankara Sanat Tiyatrosu
• 1965: Keloğlan : Birkan Özdemir - Ankara Sanat Tiyatrosu
• 1966: Durdurun Dünyayı İnecek Var : Anthony Newley / Leslie Bricusse - Ankara Sanat Tiyatrosu
• 1969: Durdurun Dünyayı İnecek Var : Anthony Newley / Leslie Bricusse - Dostlar Tiyatrosu
• 1969: Ha Me Ka Ha Ha Pe : Ali Tahsin - Dostlar Tiyatrosu
• 1969: Rosenbergler Ölmemeli : Alain Decaux - Dostlar Tiyatrosu
• 1970: Asiye Nasıl Kurtulur? : Vasıf Öngören - Dostlar Tiyatrosu
• 1970: Havana Duruşması : H.M. Enzensberger - Dostlar Tiyatrosu
• 1970: Nekrasof : Jean Paul Sartre - Dostlar Tiyatrosu
• 1971: Analık Davası : Bertolt Brecht / Mehmet Akan - Dostlar Tiyatrosu
• 1971: Aslan Asker Şvayk : Yaroslav Hasek / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 1971: Soruşturma : Peter Weiss - Dostlar Tiyatrosu
• 1971: Zemberek : Başar Sabuncu - Dostlar Tiyatrosu
• 1972: Abdülcanbaz : Turhan Selçuk / Mehmet Akan / Engin Ardıç / Genco Erkal / Macit Koper - Dostlar Tiyatrosu
• 1973: Azizname : Aziz Nesin / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 1973: Büyük Dümen : Art Buchwald - Dostlar Tiyatrosu
• 1973: Şili'de Av : Orhan Asena - Dostlar Tiyatrosu
• 1974: Alpagut Olayı : Haşmet Zeybek / Dostlar Tiyatrosu İşçi Kolu - Dostlar Tiyatrosu
• 1974: Düşmanlar : Yavuzer Çetinkaya / Maksim Gorki - Dostlar Tiyatrosu
• 1974: Kerem Gibi : Nâzım Hikmet / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 1975: Ezenler Ezilenler : Mehmet Akan - Dostlar Tiyatrosu
• 1975: Ortak : Bilgesu Erenus - Dostlar Tiyatrosu
• 1975: Sabotaj Oyunu : Macit Koper - Dostlar Tiyatrosu
• 1976: Bitmeyen Kavga : John Steinbeck - Dostlar Tiyatrosu
• 1976: Gün Dönerken : Yavuzer Çetinkaya - Dostlar Tiyatrosu
• 1977: Devrik Süleyman : Aydın Engin - Dostlar Tiyatrosu
• 1977: İkili Oyun : Bilgesu Erenus - Dostlar Tiyatrosu
• 1978: Brecht - Kabare : Bertolt Brecht / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 1979: Kafkas Tebeşir Dairesi : Bertolt Brecht - Dostlar Tiyatrosu
• 1980: Her gün Yeni Baştan : Nâzım Hikmet-Aziz Nesin-Haldun Taner-Bertolt Brecht - Dostlar Tiyatrosu
• 1981: Ağrı Dağı Efsanesi : Yaşar Kemal - Dostlar Tiyatrosu
• 1983: Galileo Galilei : Bertolt Brecht - Dostlar Tiyatrosu
• 1984: Yalınayak Sokrates : Maxwell Anderson - Dostlar Tiyatrosu
• 1985: Yaz : Edward Bond - Dostlar Tiyatrosu
• 1986: Ben, Bertolt Brecht : Bertolt Brecht / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 1987: Bay Puntila ile Uşağı Matti : Bertolt Brecht - Dostlar Tiyatrosu
• 1988: Üzbik Baba : Alfred Jarry - Orhan Duru - Dostlar Tiyatrosu
• 1989: Buruk Ezgi : Vaclav Havel - Dostlar Tiyatrosu
• 1990: Aslan Asker Şvayk : Yaroslav Hasek / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 1990: Merhaba : Aziz Nesin / Haldun Taner / Nâzım Hikmet / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 1991: Sevdalı Bulut : Nâzım Hikmet / Mehmet Ulusoy - Dostlar Tiyatrosu
• 1992: Bir Delinin Hatıra Defteri : Nikolay Gogol - Dostlar Tiyatrosu
• 1993: İnsanlarım : Nâzım Hikmet / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 1994: Birtakım Azizlikler : Aziz Nesin / Genco Erkal- Dostlar Tiyatrosu
• 1995: İçimdeki Çığlık: Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 1996: Simyacı : Paulo Coelho - Dostlar Tiyatrosu
• 1997: Yosma : Bertolt Brecht / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 1998: Yalınayak Sokrates : Maxwell Anderson - Dostlar Tiyatrosu
• 1999: Can : Can Yücel / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 2000: Oyuncu : Tankred Dorst - Dostlar Tiyatrosu
• 2001: Yarışma : Laurent Baffie / Umur Bugay - Dostlar Tiyatrosu
• 2002: Yaşasın Savaş : Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 2003: Fay Hattı : Behiç Ak - Dostlar Tiyatrosu
• 2004: Buluşma : Terry Johnson - Dostlar Tiyatrosu
• 2005: Aymazoğlu ile Kundakçılar : Max Frisch / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 2006: Oyun Sonu : Samuel Beckett - Dostlar Tiyatrosu
• 2007: Sivas '93 : Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 2008: Marks'ın Dönüşü : Howard Zinn - Dostlar Tiyatrosu
• 2009: Kerem Gibi : Nâzım Hikmet / Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 2010: Nereye Gidiyoruz : Aziz Nesin / Genco Erkal- Dostlar Tiyatrosu
• 2011: Ben Bertolt Brecht : Bertolt Brecht Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• 2021: Şahdamarım : Ahmed Arif - Genco Erkal - Dostlar Tiyatrosu
• xxxx: Othello : William Shakespeare - Gülriz Sururi Engin Cezzar Tiyatrosu

Yönettiği oyunlar

• 1965: Pazar Gezintisi : George Mitchele - Ankara Sanat Tiyatrosu
• 1966: Durdurun Dünyayı İnecek Var : Anthony Newley ve Leslie Bricusse - Ankara Sanat Tiyatrosu

Filmografi

• 1974: Bir Delinin Hatıra Defteri : TV filmi
• 1982: At : Ali Özgentürk
• 1982: Faize Hücum : Zeki Ökten
• 1983: Hakkâri'de Bir Mevsim : Erden Kıral - Dostlar Tiyatrosu
• 1988: Keşanlı Ali Destanı : Genco Erkal
• 1990: Camdan Kalp : Fehmi Yasar
• 2008: Pazar: Bir Ticaret Masalı : Ben Hopkins
• 2010: Prensesin Uykusu : Çağan Irmak
• 2017: 7 Yüz : İnternet dizisi
• 2023: Genco : TV filmi

Ödülleri

• 1966: 1965-1966 Dönemi Sanat Sevenler Derneği Ödülleri - En İyi Erkek Oyuncu (Bir Delinin Hatıra Defteri)
• 1967: 1966-1967 Dönemi Sanat Sevenler Derneği Ödülleri - Övgüye Değer Görülenler (Pazar Gezintisi ve Durdurun Dünyayı İnecek Var)
• 1982: 19. Altın Portakal Film Festivali - En İyi Erkek Oyuncu - At
• 1983: 20. Altın Portakal Film Festivali - En İyi Erkek Oyuncu - Faize Hücum
• 1986: 1985-1986 Dönemi Sanat Kurumu Ödülleri - En İyi Erkek Oyuncu (Yalınayak Sokrates)
• 1998. 2. Afife Tiyatro Ödülleri - Yılın En Başarılı Erkek Oyuncusu Ödülü (Simyacı, Dostlar Tiyatrosu)
• 1998: İsmail Dümbüllü Ödülü
• 2000: 5. Sadri Alışık Tiyatro ve Sinema Oyuncu Ödülleri - En Başarılı Erkek Oyuncu (Can, Dostlar Tiyatrosu)
• 2000: 4. Afife Tiyatro Ödülleri - Muhsin Ertuğrul Özel Ödülü (Yaşamı Boyunca Tiyatro Dalında Başarılı Çizgisini Sürdürmüş ya da Tiyatro Sanatına Katkıları Bulunmuş Kişi)
• 2000: Avni Dilligil Ödülleri - Yaşam Boyu Başarı Ödülü
• 2008: Pertevniyal Lisesi - Yılın en iyi tiyatro ödülü (Sivas 93 oyunu ile)
• 2014: 47. Sinema Yazarları Derneği Ödülleri - Onur Ödülü
• 2015: 20. Sadri Alışık Tiyatro ve Sinema Oyuncu Ödülleri - Seçici Kurul Üstün Performans Ödülü (Bir Delinin Hatıra Defteri, Dostlar Tiyatrosu)
• 2019: 24. Sadri Alışık Tiyatro ve Sinema Oyuncu Ödülleri - Sinema Onur Ödülü

KAYNAK: VİKİPEDİ