ABD'nin 20 yıllık yatırımlarına rağmen Afgan Ulusal Ordusu'nun hızlı çöküşü dünya genelinde geniş bir yankı uyandırdı. Afgan ordusunun başarısızlığına dair birçok sebep öne sürüldü, ancak öne çıkan sebepler arasında Afganistan’ın tarihsel ve toplumsal yapısının yanı sıra ulusal ordu kurma çabasının doğasında barındırdığı zorluklar yer alıyor. ABD Başkanı Joe Biden’ın “Her şeylerini verdik, ama başaramadılar” şeklindeki açıklaması da, bu başarısızlık üzerine yapılan analizlere ışık tutuyor.
Afganistan’ın sosyokültürel yapısı: Bir ulus olmayan ülke
Afganistan, yüzlerce yıldır farklı etnik grupların ve aşiretlerin bir arada yaşadığı bir coğrafya olmasına rağmen, ortak bir milli benlikten yoksun bir yapıya sahip. Taliban öncesi dönemde bile bir Afgan ulusundan söz etmek zordu. Ülkenin farklı bölgelerinde yaşayan grupları bir araya getiren ortak payda, çoğunlukla yalnızca din (İslam) ve çeşitli yerel kültürel unsurlar olmuştur. Ancak bu unsurlar bir ulus devlet kurmak için yeterli bir temel sağlamaktan uzaktı.
Sovyet dönemi ve Afgan mücahitleri
1979’da Sovyetlerin Afganistan’ı işgal etmesi, ülkede yeni bir dönemin kapılarını açtı. Sovyetler Birliği’ne karşı savaşan Afgan mücahitler, Amerikan yardımlarıyla desteklenerek uluslararası bir direnişin simgesi haline geldi. Bu süreçte, Amerika’nın mücahitlere sağladığı silahlar ve diğer yardımlar, Afganlar arasında bir direniş bilinci oluştursa da, kalıcı bir ulus-devlet fikrine dönüşmedi. Sovyetler geri çekildiğinde Afganistan, kendi içinde ayrışmış grupların çatışmalarına tanık oldu ve bu çatışmalar Taliban’ın yükselişiyle sonuçlandı.
Taliban’ın yükselişi ve ABD müdahalesi
Taliban’ın 1996’da Afganistan’da iktidarı ele geçirmesi, ülkenin din temelli bir yönetim anlayışıyla yönetilmeye başladığını gösterdi. ABD ve NATO güçlerinin 2001’de Afganistan’a müdahalesi, bu yönetimi sona erdirmeyi amaçladı. Taliban’ın kısa sürede etkisiz hale getirildiği düşünüldü, ancak gerilla taktikleriyle yer altına çekilen Taliban, zamanla bölge üzerindeki etkisini artırmaya devam etti.
Ulusal ordu kurma çabası: Başlangıçtan itibaren çatlaklar
2002 yılında ABD ve NATO liderliğinde başlatılan Afgan Ulusal Ordusu kurma girişimi, Afganistan’ın toplumsal yapısının getirdiği zorluklarla doğrudan çatışıyordu. Afganistan’da milliyetçilik kavramı, aşiretler ve etnik gruplar arasındaki ayrışmalar nedeniyle hiçbir zaman güçlü bir unsur olmamıştı. NATO analistleri, bu bağlamda, Afganistan’daki aşiret yapısının üstesinden gelebilmek için milliyetçiliği teşvik ederek bir ordu yaratmayı denedi. Ancak ordu içindeki aidiyet duygusu, aşiret kimlikleriyle çelişen bir konsept olarak kalmaya devam etti.
Afgan ordusunun donanım ve strateji eksiklikleri
Afgan Ulusal Ordusu, ABD ve NATO tarafından modern silahlar ve askeri eğitimle desteklenmesine rağmen, Taliban’ın gerilla taktiklerine karşı yeterli donanıma ve stratejiye sahip değildi. Afgan askerleri, ağır silahlar ve karmaşık askeri düzeneklerle donatılmış olmalarına karşın, Taliban gibi yerel koşullara uygun hareket eden bir rakibe karşı zayıf kaldılar. Bunun yanı sıra, NATO ve ABD'nin sağladığı ekipmanların bakım ve idamesinde de ciddi problemler yaşandı. Çoğu durumda Afgan askerler, bu ekipmanları verimli bir şekilde kullanma becerisine sahip değildi.
Moral ve istikrar eksikliği
Afgan Ulusal Ordusu’nun başarısızlığında en önemli etkenlerden biri de moral eksikliğiydi. Taliban, Afgan ordusunun sürekli motivasyon ve güven kaybı yaşamasını sağladı. Afgan askerlerinin birçok durumda liderlerine ve hükümete duydukları güven eksikliği, ordunun çöküşünü hızlandırdı. ABD’nin hızlı çekilme kararı ve bunun Afgan ordusunda yarattığı güvensizlik, bu zayıf yapının çökmesine neden olan son darbeyi vurdu.
Başarısız bir ulusal ordu denemesi
Afgan Ulusal Ordusu, ulusal kimlik eksikliği, uygun olmayan strateji ve eğitim yetersizliği nedeniyle başarıya ulaşamadı. Biden’ın sözlerinde ifade ettiği gibi, verilen silah ve donanım desteği, uzun vadeli bir başarıya ulaşmak için yeterli olmadı.
