Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) kuruluşu, Türk siyasal tarihinin önemli dönemeçlerinden biridir. Partinin temelleri, 4-11 Eylül 1919 tarihlerinde toplanan Sivas Kongresi’nde atılmış ve 9 Eylül 1923 tarihi, partinin resmi kuruluş tarihi olarak kabul edilmiştir. Bu süreçte Atatürk, 11 Eylül 1923’te Halk Fırkası Genel Başkanı olarak seçilmiştir. Partinin kuruluş dilekçesi ise 23 Ekim 1923 tarihinde İçişleri Bakanlığı’na verilmiştir.
Kuruluş süreci ve ilk toplantılar
Sivas Kongresi, Milli Mücadele’nin dönüm noktalarından biri olarak görülür. Partinin kuruluş tarihi olarak İzmir’in kurtuluşunun birinci yılının seçilmesi, partinin Milli Mücadele ile olan bağlarını pekiştirmek ve bu süreci vurgulamak amacıyla yapılmıştır. Atatürk, partinin kuruluşuna dair ilk açıklamasını 6 Aralık 1922’de yaparak “Halk Fırkası” adını kullanmıştır. Bu açıklama ve 1923 seçimlerinin, Atatürk’ün liderliğindeki Birinci Grubun başarısıyla sonuçlanması, Halk Fırkası’nın kurulumunu mümkün kılmıştır.
Seçimlerin ardından, milletvekilleri Ankara’da toplanarak Halk Fırkası’nın tüzüğünü hazırlamaya başlamışlardır. İlk toplantı 7 Ağustos 1923 tarihinde yapılmış, bu toplantıya seçim bölgelerinden Ankara’ya gelebilen 123 milletvekilinden 113’ü katılmıştır. Toplantılarda Atatürk, Milli Mücadele’nin başladığı dönemi, Birinci Meclis’in açılışını ve bu süreçte yaşanan gelişmeleri detaylı olarak anlatmıştır. Sonuç olarak Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Halk Fırkası’na dönüşeceği belirtilmiştir. 9 Eylül 1923’te yapılan genel toplantıda Halk Fırkası Nizamnamesi kabul edilmiştir.
Kurucu kadro ve yönetim
23 Ekim 1923 tarihinde İçişleri Bakanlığı’na sunulan dilekçede, Halk Fırkası’nın kurucuları ve idare heyetinin isimleri belirtilmiştir. Kurucu kadroda, Erzincan Mebusu Sabit (Sağıroğlu), İstanbul Mebusu Dr. Refik (Saydam), İzmir Mebusu Celal (Bayar), Erzurum Mebusu Münür Hüsrev (Göle), Tekfurdağ Mebusu Cemil (Uybadın), Konya Mebusu Kazım Hüsnü, İzmit Mebusu Saffet (Arıkan), ve Diyarbakır Mebusu Zülfü yer almıştır. Parti Genel Sekreteri olarak Recep (Peker) atanmıştır.
Cumhurbaşkanlığı ve genel başkanlık
M. Kemâl Paşa’nın Cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından, 19 Kasım 1923 tarihinde Başbakan İsmet Paşa’ya gönderdiği yazıda Halk Fırkası Genel Başkanlığına vekâlet etmesini istemiştir. M. Kemâl Paşa, Cumhurbaşkanlığı görevine başlamasının ardından partinin genel başkanlık görevini yürütme imkanının olmadığını ifade etmiştir. İsmet Paşa, parti genel başkan vekilliğine atanmasının ertesi günü A-RMHC şubelerine bir genelge göndererek, Halk Fırkası’nın kuruluşuna dair bilgi vermiş ve A-RMHC şube yönetimlerinin Halk Fırkası yönetim kurulları adı altında çalışmalarına devam edeceğini duyurmuştur.
Bu değişiklikle Halk Fırkası, A-RMHC’den devraldığı güçlü bir örgüt yapısına ve Dokuz Maddelik bir programa sahip olarak kuruluş sürecinde karşılaştığı ilk sorunları çözmeyi başarmıştır. Bu süreç, partinin ülke genelindeki örgütlenme ve siyasi etkisini sağlamlaştırmasında önemli bir adım olmuştur.
